„Znaczenie Legionów Dąbrowskiego dla polskiego społeczeństwa”

W 1795 roku generał Jan Henryk Dąbrowski przedstawił władzom republiki projekt powołania Legionów Polskich. Zorganizowanie polskich oddziałów mogło popsuć stosunki Francji z zaborcami Polski, rząd francuski odesłał więc Dąbrowskiego do generała Napoleona Bonapartego, który zgodził się na utworzenie Legionów w północnych Włoszech. Żołnierze polscy otrzymali obywatelstwo lombardzkie ale gwarantowano im prawo powrotu nad Wisłę na wezwanie ojczyzny. Polscy Legioniści brali udział w wielu bitwach pod wodzą Napoleona, który godząc się na ich utworzenie widział, że zyska kilkanaście tysięcy żołnierzy. W czasie 15- letniej historii Legiony reorganizowano kilka razy. Ostatecznie ich resztki, po walkach na Haiti, w 1807 roku zostały odesłane do dyspozycji cesarza i we Wrocławiu utworzyły Legię Polsko-Włoską, która nie wchodziła w skład wojsk Księstwa Warszawskiego.

Znaczenie Legionów Dąbrowskiego dla polskiego społeczeństwa, wojska i późniejszych walk o niepodległość  jest ogromne. W kraju wieści o oddziałach walczących w „ziemi włoskiej” przyjmowano jako dowód, że „Polska nie zginęła”. Słowa „Pieśni Legionów” dawały pewność, ze niewola nie będzie wieczna. Duże znaczenie miały doświadczenia służby w Legionach-wojsku całkowicie ochotniczym. Tworzyli je w 90 procentach chłopi i mieszczanie z ziem zaboru austriackiego. W przeciwieństwie do armii zaborczych, w których głównym sposobem utrzymania dyscypliny były kary fizyczne, Dąbrowski wzorem armii francuskiej wprowadził nowy styl szkolenia i wychowania żołnierzy. W Legionach zniesiono kary fizyczne i wprowadzono kary na honorze(zawstydzające), a rozkazy wydawano w języku polskim. Żołnierze i oficerowie spędzali razem dużo czasu; oficerowie uczyli chłopów co to jest ojczyzna i dlaczego należy walczyć o jej wyzwolenie. Opowiadali szeregowcom o przeszłości kraju, omawiali z nimi wydarzenia polityczne, wyróżniali zasłużonych wpisem do „Księgi Cnoty i Waleczności”. Zwracali uwagę na stosunek żołnierzy do miejscowej ludności. Legenda powstania kościuszkowskiego i Naczelnika, którego nadal uważano za zwierzchnika, utrwalała demokratyczne stosunki wewnątrz oddziałów. Szeregowcy i podoficerowie zasiadali razem z oficerami w Radzie Administracyjnej i sadzie wojennym. Uczestniczyli w  wyborach oficerów. Dawało to konkretne efekty: w oddziałach prawie nie notowano dezercji. Korpus oficerski był niemal wyłącznie pochodzenia szlacheckiego. Teoretycznie każdy żołnierz mógł osiągnąć stopień oficerski, lecz musiał umieć pisać. Ze szkoły legionowej wyszła kadra świetnych dowódców wyższego i niższego szczebla. Po powrocie do ojczyzny przynieśli oni doświadczenie licznych kampanii, ale także potężny ładunek idei republikańskich, co zresztą stanowiło często przeszkodę w powierzaniu im stanowisk w armii Księstwa Warszawskiego. Legiony tworzyły rzeczywista siłę militarną. Przez ich szeregi przeszło w ciągu 10 lat w różnych kampaniach około 35 tysięcy żołnierzy i 800 oficerów. Tragedia walczących stal się fakt, że Napoleon wykorzystywał oddziały polskie tylko do doraźnych potrzeb frontu i swojej polityki; w efekcie zmarnował je. Nigdy nie było dane legionistom dojść „ z ziemi włoskiej do Polski”. Z drugiej strony Legiony miały pomóc w realizacji koncepcji odbudowy państwa opartego na sojuszu z Francją. Zapewne w 1806 roku Napoleon nie zapowiedziałby wskrzeszenia państwa polskiego, nie powstałoby kilka miesięcy później Księstwo Warszawskie,  gdyby nie trud budowy Legionów. Z tego punktu widzenia ich istnienie, choć nie od razu i nie tak, jak planowali ich organizatorzy, ale dało oczekiwany wynik.